โฉนดชุมชน มีดีมากกว่าการจัดการที่ดินแปลงรวม
คมสันติ์ จันทร์อ่อน
กองเลขาเครือข่ายสลัม 4 ภาค
เมื่อวันที่ 8 กรกฎาคม 2561 ที่ผ่านมา
การจัดกิจกรรมมหกรรมเตรียมความพร้อมชุมชนสู่สังคมสูงอายุ ของเครือข่ายสลัม 4 ภาค
ได้จัดขึ้นมาในบริเวณมูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย ซึ่งมี 8 ชุมชนนำร่องในการทดลองออกแบบชุมชนให้สามารถอยู่ร่วมกันได้ทุกวัย โดยเฉพาะผู้สูงอายุ
ชุมชนประชาอุทิศ 90 อ.พระสมุทรเจดีย์
จ.สมุทรปราการ
ต่อยอดการเต้นแอโรบิคในกลุ่มที่รักสุขภาพ
เขาต้องให้ความสำคัญกับผู้สูงอายุในการออกกลังกายด้วยเช่นกัน ต้องออกแบบท่ากายบริหารที่สอดคล้องกับช่วงวัยด้วยเช่นกัน
หรือแม้แต่การมีกลุ่มอาชีพผลิตสินค้าชุมชนขึ้นมาเป็นรายได้เล็กๆน้อยๆให้กับผู้สูงอายุที่อยู่บ้านไม่มีงานทำ ก็มีตั้งแต่การเย็บผ้าวน (ผ้าอเนกประสงค์ใช้ทำความสะอาดต่างๆ)
น้ำยาล้างจาน น้ำยาซักผ้า และน้ำยาล้างห้องน้ำ
ชุมชนริมทางรถไฟสายใต้-ตะวันตก
เขตทวีวัฒนา กรุงเทพมหานคร
หลังจากได้เช่าที่ดินจากการรถไฟแห่งประเทศไทยเป็นระยะเวลา 30 ปี ได้แล้ว
ชุมชนนี้นอกจากสร้างบ้านให้ดีขึ้น เขายังให้ความสำคัญของคนสองวัยคือ
เด็กและผู้สูงอายุ
การส่งผ่านความรู้ให้กันและกันจนเกิดแปลงเกษตรชุมชนที่สามารถนำมาประกอบอาหารรับประทานกันได้ในชุมชน ความรู้พืชต่างๆที่ให้ประโยชน์ทางอาหารและทางยา
ก็ถูกส่งผ่านภูมิความรู้จากผู้สูงอายุไปสู่เยาวชนได้อย่างเรียบง่าย และสนุกสนาน
ชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ เขตประเวศ
กรุงเทพมหานคร จัดให้การศึกษาเรื่องแพทย์ทางเลือกโดยการใช้สมุนไพร
และทานอาหารเป็นยา อธิบายถึงการใช้ยาในปัจจุบันที่ใช้ยาอย่างฟุ่มเฟื่อย จนทำให้เกิดการดื้อยา และให้เกิดการรักษาที่ต้องใช้ปริมาณยามากขึ้น ส่งผลเสียต่อสุขภาพ ต้องปรับเปลี่ยนวิธีการดูแลสุขภาพใหม่ เช่น
การใช้อาหารเพื่อสุขภาพ
สมุนไพรที่เราคาดไม่ถึง เช่น มะขาม มะแว้ง กระเพรา ขิง ข่า ตะไคร้ ที่เราประกอบอาหาร ก็สามรรถใช้ดูแลสุขภาพได้ กิจกรรมเหล่านี้เองเป็นกิจกรรมที่ทำร่วมกันระหว่างเด็กกับผู้สูงอายุ
ชุมชนพูนทรัพย์ เขตสายไหม กรุงเทพมหานคร จากการพูดคุยกันภายในชุมชนจะเห็นว่าในปัจจุบันประเทศไทยมีผู้เข้าสู่สังคมสูงวัยจำนวนมากขึ้น แต่กลับมีหลักประกันด้านรายได้น้อย และส่วนใหญ่จะมีความยากลำบากในการใช้ชีวิต ชุมชนจึงคิดว่าถ้าสนับสนุนให้มีการสร้างวินัยในการออมเงินตั้งแต่เด็กๆจะทำให้เมื่อสูงวัยจะสามารถมีเงินออมไว้สำหรับเลี้ยงชีพในช่วงสูงอายุ ไม่เป็นภาระลูกหลานในอนาคต จึงเกิดกิจกรรมออมทรัพย์เด็กๆในชุมชน รวมทั้งยังสร้างโรงเห็ด ทำแปลงเกษตร เพื่อเป็นการลดรายจ่ายสำหรับครอบครัวตนเองอีกทางหนึ่งด้วย
ชุมชนโรงหวาย เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร พบว่าปัญหาหลักของผู้สูงอายุคือปัญหาด้านรายได้ ด้านสุขภาพ
และสภาพแวดล้อมในชุมชนที่ไม่เหมาะสมกับการดำเนินชีวิตของผู้สูงอายุ ไม่มีความปลอดภัย เขาจึงมีแผนในการพัฒนาสภาพแวดล้อมในชุมชน และพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ โดยทำกิจกรรมการออกกำลังกาย
การปลูกผัก การทำลานกีฬาออกกำลังกาย ปรับปรุงพื้นที่สำหรับทำกิจกรรมผู้สูงอายุ ปลูกผักปลอดสารพิษเป็นอาหารภายในชุมชน
ชุมชนเพชรพระราม
เขตห้วยขวาง กรุงเทพมหานคร ที่พัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุในชุมชน
ตั้งแต่เรื่องการเจ็บป่วย กิจกรรมทางกาย
การฝึกสมอง การมีสังคม การสร้างรายได้ ทีมทำงานในชุมชนที่มีประสบการณ์จากการเป็นอาสาสมัครสาธารณสุขชุมชน
(อสส.) จัดกิจกรรมเดินเยี่ยมผู้สูงอายุในชุมชน พบว่าผู้สูงอายุในชุมชน มีโรคประจำตัวต่างๆ
เช่น เบาหวาน ความดัน ไขมันในเลือด บางรายเป็นอัลไซเมอร์ พิการ
บางรายไม่มีลูกหลานดูแล ชุมชนช่วยกันดูแล
มีรายได้แค่เบี้ยผู้สูงอายุ
และเบี้ยคนพิการ มีแผนลงเดินเยี่ยมต่อเนื่องทุกเดือน อีกทั้งยังมีการรวมกลุ่มผู้สูงอายุ สอนการทำสบู่ปลอดภัย เป็นการสร้างสังคมของผู้สูงอายุอีกรูปแบบหนึ่ง
ได้มีเวทีในการพูดคุย ได้ฝึกทักษะทางกาย และสมอง
จะเป็นกิจกรรมที่ลองทำต่อเนื่อง
และดูความเป็นไปได้ในการสร้างรายได้ให้ผู้สูงอายุอีกทางหนึ่ง
พร้อมยังได้รายได้เล็กๆน้อยๆมายังชีพอีกทางหนึ่งด้วย
ชุมชนหลักหก อ.เมืองปทุมธานี จ.ปทุมธานี
เป็นอึกชุมชนที่ได้เช่าที่ดินจากการรถไฟฯเป็นระยะเวลา 30 ปี
และสร้างบ้านสวยงานตามนโยบายบ้านมั่นคง
ชุมชนจึงหันมาสร้างคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้นโดยมีกลุ่มเป้าหมายอยู่ที่ผู้สูงอายุและเยาวชน
ที่ความสนใจมารับฟังและทำกิจกรรมร่วมกัน ดั่งจะเห็นจากการสร้างโรงเพาะเห็ดในชุมชน ที่ผู้สูงอายุร่วมกันทำโรงเพาะเห็ด เยาวชนจะร่วมกันเพาะเมล็ดผักต่างๆ
เพื่อลงแปลงเกษตร
และเมื่อถึงวันเด็กกิจกรรมในวันนั้นจึงจัดประกวดการทำอาหารโดยใช้ผลผลิตจากแปลงเกษตรและโรงเห็ด
ที่ร่วมกันทำมา นอกจากลดช่องว่างระหว่างเด็กกับผู้สูงอายุแล้วยังสร้างความสามัคคีในชุมชนอีกด้วย
ชุมชนภูมิใจ เขตคลองสามวา กรุงเทพมหานคร เป็นชุมชนที่อยู่ในที่สาธารณะริมคลอง ถูกไล่รื้อจากกรุงเทพมหานคร
อยู่ระหว่างการออกแบบชุมชนใหม่ตามนโยบายโครงการบ้านมั่นคง ทางชุมชนจึงจัดประชุมให้ความรู้เกี่ยวกับการเตรียมตัวเข้าสู่สังคมผู้สูงวัย และพูดคุยเรื่องแบบบ้านที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุ
ในเรื่องการออกแบบบ้านใหม่ของพวกเขา มีทางขึ้นลงบ้านเป็นทางลาดเอียงสำหรับวิลแชร์ ห้องน้ำมีประตูเลื่อนและมีชักโครกสำหรับผู้สูงวัย มีราวจับพยุงตัวเอง มีทางเท้าสำหรับผู้สูงอายุ และผู้พิการในส่วนของทางเดินสาธารณะ เป็นการมองอนาคตข้างหน้าในการสร้างชุมชนใหม่ของพวกเขา
นี่เป็นเพียงตัวอย่างบางส่วนใน 8 พื้นที่
ที่ลุกขึ้นมาสร้างชุมชนของเขาเองโดยไม่ได้หวังพึ่งพิงจากหน่วยงานรัฐมาจัดการให้ ที่สำคัญชุมชนทั้ง 8 หลักการบริหารชุมชนตามหลักการโฉนดชุมชน ไม่ว่าจะเป็นชุมชนโรงหวาย
ที่ได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการประสานงานเพื่อจัดให้มีโฉนดชุมชน (ปจช.) ส่วนอีก 2 ชุมชนที่เช่าที่ดินการรถไฟฯ
และชุมชนเพชรพระรามที่เตรียมเช่าที่ดินกับทางการรถไฟฯ ก็เป็นการเช่าที่ดินแปลงรวมที่บริหารโดยชุมชน
และอีก 2 ชุมชนคือพูนทรัพย์ และอ่อนนุช 14 ไร่
ก็เป็นชุมชนที่นำเอาที่ดินของการเคหะแห่งชาติมาบริหารจัดการโดยชุมชนเองหลังจากที่ย้ายจากที่อยู่อาศัยเดิมจากใต้สะพานทั่ว
กทม. ส่วนชุมชนภูมิใจ
ที่ร่วมซื้อที่ดินในนามสหกรณ์ก็เป็นการจัดการที่ดินแปลงรวมในอีกรูปแบบหนึ่ง
หลักคิด หลักการ การอยู่ร่วมกัน ร่วมกันสร้างชุมชนที่พึ่งพาอาศัยกันมีความจำเป็นที่ชาวชุมชนจะต้องมีปฎิสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิดและต่อเนื่อง โฉนดชุมชน
การจัดการทรัพยากรที่ดินร่วมกันโดยชุมชนเป็นเพียงหนึ่งในการเริ่มต้นเท่านั้น
หากแต่หลักคิดนี้ไม่ได้จำกัดวงอยู่แค่การจัดการที่ดิน แต่มันหมายถึงการช่วยเหลือเกื้อกูลกันภายในชุมชนด้วย
จะเห็นได้ว่าชุมชนที่ต้องการที่ดินมาบริหารจัดการตามนโยบายโฉนดชุมชนจะมีพื้นฐานความเป็นชุมชนที่เกื้อกูลกัน สามารถพูดจาปราศรัยกันได้ในทุกเรื่อง เกิดการสร้างงานพัฒนาชุมชนในด้านต่างๆร่วมกัน มีกติกา มีธรรมนูญของชุมชน ไปจนถึงจัดสวัสดิการของชุมชนตนเองให้กับสมาชิกได้ นี่จึงเป็นแบบอย่างที่ดีที่รัฐควรจะสนับสนุนและส่งเสริมให้เกิดการสร้างชุมชนต้นแบบเหล่านี้ขึ้นมาอีก
สังคมจะพึ่งพิงกันได้เราสามารถเริ่มต้นกันได้ที่ชุมชน
